Çözüm Odaklı Terapi
Description:
1 Temel Kavramlar
1.1 Çözüm Odakl? Terapinin Temel Varsay?mlar?
1.2 ?stisnai Durumlar
1.3 De?i?meye Yönelik Konu?ma
1.4 Güçlü Yanlar ve Kaynaklar
2 Terapötik Süreç
2.1 Terapötik ili?ki
2.1.1 Mü?teri (Gönüllü)
2.1.2 ?ikayetçi
2.1.3 Ziyaretçi
2.2 Terapötik Süreçin A?amalar?
3 Çözüm Odakl? Terapide Kullan?lan Teknikler
3.1 Soru sorma
3.2 ?stisnai sorular
3.3 Mucize soru
3.4 Derecelendirme Ölçekli Sorular
3.5 ?leriye Dönük Sorular
3.6 Kestirme Görevi
3.7 Yaz, Oku ve Yak
3.8 Farkl? Bir ?ey Yapma
4 Sonland?rma
5 De?erlendirme
6 Ele?tiriler
Çözüm odakl? terapinin temeli Steve De Shazer ve e?i ?nsoo Kim Berg taraf?ndan 1978 y?l?nda Winconson eyaletinin Milwaukee ?ehrindeki K?sa Süreli Aile Terapisi’nin kurulmas?yla at?lm??t?r. Bu ara?t?rmac?lar ilk olarak ?izofreni tan?s? konmu? ki?ilerin ailelerindeki ileti?imin nas?l oldu?unu inceleyerek çal??malar?na ba?lad?lar ve bu ailelerde özellikle belli etkile?im ?ekillerinin ortak oldu?unu gözlemlediler. Bundan hareketle dan??anlar?n?n genellikle “ne yapsam ayn?” dü?ünceleriyle hareket ettiklerini ve bir çözüm bulunamay?nca k?s?r döngü içindeki davran??lar?n? tekrar ettiklerini farkettiler. Bu ara?t?rmalar sonucunda, dan??an?n sorunlar?n? irdelemek yerine direk çözüme odaklanman?n daha ba?ar?l? sonuçlar getirdi?ini yapt?klar? çal??malarla gösterdiler.
Çözüm odakl? terapi, bugünün anlaml? olmas? ve gelece?in daha iyi planlanmas? amac?yla geçmi?i geri planda b?rak?r, geçmi?e odaklanmaz. Sorunlar? çözmek yerine direk çözüme odaklan?r. Çünkü bir sorunu çözmek için o sorunun nedenlerini bilmeye gerek yoktur.
Temel Kavramlar
Çözüm Odakl? Terapinin Temel Varsay?mlar?
Dan??anlar?n sorunu çözecek güçlü yanlar?na odaklanmak ve bunlar? dan??ana fark ettirmekSorunlar? çözmek için problemin nedenlerini ara?t?rmaya gerek yoktur. Önemli olan dan??an?n ba?ar?l? oldu?u ve problem varken de dan??an?n bunun üstesinden geldi?i anlar? belirlemektir.Bazen dan??anda küçük bir de?i?im meydana getirmek, ba?ka de?i?imlerinde olu?mas?n? sa?layacak ve dan??anda bir güven olu?turacakt?r.Amaçlar? dan??anlar belirler. Dan??anlar?n belirledi?i amaçlar, kendileri için daha anlaml? olacakt?r.Dan??anlara tek bir do?ru yolun olmad???, çözüm için farkl? yollar?n da bulundu?unu göstermek gerekir.Dan??anlar?n sorunun üzerine odaklanmaktansa çözüme odaklanman?n daha olumlu sonuçlar do?urdu?unu göstermek gerekir.
?stisnai Durumlar
?stisnalar çözüm odakl? terapide önemli bir özellik ta??r. Dan??anlar?n sorunlu ya?ant?s? içinde oldu?u zaman baz? anlar vard?r ki bu sorun hissedilmez ve dan??an sorununu unutur. Problemin ?iddeti ne düzeyde olursa olsun bu problemi ya?amad??? durumlar da mutlaka vard?r. ??te bu durumlar istisnalar? olu?turur. Di?er bir deyi?le sorunun ya?anmad??? anlard?r. Terapist dan??ana bu istisna durumlar?n ne oldu?unu sorar. Buradaki amaç istisnalara odaklanmakt?r. Çünkü olumlu bir duruma odaklanmak ba?ka olumlu durumlar? ortaya ç?kar?r.
De?i?meye Yönelik Konu?ma
Çözüm odakl? terapi, konu?ulan dile ayr? bir önem verir. Çünkü konu?malar farkl? dü?üncelerin olu?mas?nda etkilidir. Terapistler dan??anlar?yla de?i?im hakk?nda konu?urken olas?l?k bildiren ifadeler yerine, varsay?ma odaklanan ifadelerin kullan?lmas?na dikkat ederler. Örne?in terapist dan??an?na “i? ortam?nda daha s?cak ili?kiler kurabilseydin bu nas?l olurdu?” yerine ” i? ortam?nda s?cak ili?kiler kurdu?un zamanlar? anlat?r m?s?n?” cümlesini kurmak daha iyi gelecektir.
Güçlü Yanlar ve Kaynaklar
Çözüm odakl? terapi her insan?n hem güçlü hem zay?f noktalar?n?n oldu?unu kabul eder. Di?er bireysel terapiler dan??anlar?n?n zay?f yönlerini bulup bunlar? güçlendirmekle u?ra??rken, çözüm odakl? terapi dan??anlar?n?n zay?f yönleri yerine güçlü yönlerine bak?p bunlar üzerinden terapiyi devam ettirir. Çünkü dan??anlar?n güçlü yönleri, ya?ad?klar? problemin üstesinden gelmeye yard?m eder.
Terapötik Süreç
Çözüm odakl? terapi dan??anlar?n?n problemleriyle u?ra?may?p direk çözümle u?ra?t?klar?ndan dolay? k?sa sürede bitmektedir. Genellikle de 10 seanstan az bir zaman diliminde bitmektedir. Bundan dolay? k?sa süreli denilmektedir. Çözüm odakl? terapi do?rudan çözüme odakland???ndan dan??an?n geçmi?i, sorunlar?n nedenleri, geçmi?te ya?an?lan problemler üzerinde durmaz. Önemli olan dan??an?n ne istedi?i ve iste?i do?rultusunda iyile?me sa?lamakt?r.
Çözüm odakl? terapide, amaçlar dan??an taraf?ndan belirlenir. Dan??anlar bu amaçlara ula?mada yeterli güce sahip oldu?una ve gerekli kaynaklara eri?ebileceklerine inan?l?r. Amaçlara üç ?ekilde ula??l?r. Bunlar; problem olarak alg?lanan durumda her zamanki yap?lan davran??lar? de?i?tirmek, dan??anda farkl? bir bak?? aç?s? sa?lamak ve problem olarak alg?lanan duruma ili?kin olarak mevcut kaynaklar?n?, güçlü yanlar?n?, çözümlerini harekete geçirmek.
Terapist kar??l?kl? i?birli?ine, güvene, sayg?ya, diyalo?a dayal? bir ortam yaratmaya çal???r. Terapistin temel görevi, dan??anlar?n durumlar?, görmek istedikleri gibi nas?l de?i?tirecekleri ve bu de?i?imi nas?l sa?layacaklar?yla ilgili olarak, onlara yard?mc? olmakt?r. Terapistler de?i?im konusunda uzman olsalar da, de?i?imi yaratmada uzman de?illerdir. Çünkü de?i?imi yaratacak ki?i dan??and?r ve dan??anlar kendi ya?amalar? hakk?ndaki as?l uzman kabul edilir.
Terapötik ili?ki
K?sa süreli çözüm odakl? terapide dan??an ile dan??man aras?ndaki ili?kinin kalitesi çok önemlidir. Bu ili?kide güven duygusu mutlaka yarat?lmal?d?r. Terapistin görevi, dan??anlara de?i?im için gerekli olan kaynaklar?n kendisinde bulundu?unu göstermek olmal?d?r. Sorun her ne olursa olsun, bu olumlu de?i?imi gerçekle?tirecek potansiyelin varl???n? dan??ana hissettirmektir.
Çözüm odakl? terapide genel olarak üç tür ili?ki kurulur. Bunlar; mü?teri, ?ikayetçi ve ziyaretçi ili?kisidir.
Mü?teri (Gönüllü)
Terapiye dan??an kendi iste?iyle gelmi?tir. De?i?im için isteklidir. Terapistle olumlu bir ili?ki kurar ve amaçlar? gerçekle?tirmede gerekli sorumluluklar? al?r.
?ikayetçi
Dan??an bir sorunun oldu?unu kabul eder ancak de?i?im için her hangi bir çaba göstermez. Çözümü kendisinden ba?ka birisinde oldu?unu dü?ünür.
Ziyaretçi
Terapiye dan??an kendi iste?iyle gelmemi?tir. Ba?kas?n?n yönlendirmesi sonucu gelmek zorunda kalm??t?r. Dan??an ne bir probleminin oldu?unu kabul eder ne de de?i?im için gerekli sorumlulu?u al?r.
Terapötik Süreçin A?amalar?
Terapi yaparken ilk ve en kritik i?, problemin tan?mlanmas?d?r (asl?nda yeniden tan?mlanmas?d?r). Dan??an ve dan??man, dan??an?n ?ikayetinin ne oldu?u ve bunun anlam? konusunda konu?urlar. ?lk oturumun geriye kalan k?sm?nda, terapist, probleme ili?kin istisna durumlar? bulmaya ve bunlar? ara?t?rmaya çal???r. Daha sonras?nda terapist ve dan??an birlikte somut, çözümlenebilir amaçlar olu?tururlar. Amaç olu?turmada genellikle mucize ve derecelendirme sorular? kullan?l?r. Amaç olu?turulduktan sonra terapist dan??ana, amaçlar?na ula?mada yard?mc? olur. Seanslar aras?nda terapist dan??ana ev ödevleri verir ve bu ödevlerinin bir sonraki seansta ne kadar ba?ar?ya ula?t???n?, bu ba?ar?y? nas?l elde etti?i üzerine konu?urlar. Terapide, tüm seanslar boyunca iyi durumlardan konu?mak esast?r. Çünkü çözüm odakl? terapinin do?as? çözüme gitmek, iyiyi görmek ve dan??an?n güçlü yönlerine odaklanmakt?r.
Çözüm Odakl? Terapide Kullan?lan Teknikler
Çözüm odakl? terapide, çok de?i?ik problem durumlar?na uyarlanabilecek ?ekilde tasarlanm?? olan say?s?z teknik bulunmaktad?r. Terapide kullan?lan çok genel bir strateji, önce istisna durumlar? belirlemek ve ard?ndan da dan??an?n bunun ayn?s?n? yapmas? için onu cesaretlendirmektir.
Soru sorma
çözüm odakl? terapistler i?lerini daha çok dan??ana soru sorarak yerine getirirler. Terapideki özel bir taktik, soruyu yan?tlayacak olana birkaç seçenek sunacak ?ekilde varsay?msal sorular sormakt?r. Çözüm odakl? terapideki varsay?msal sorular de?i?ik olas?l?klar?n oldu?unu ve dan??an?n güçlü yanlar?n? vurgulamak içindir. Örne?in klasik bir çözüm odakl? soru ?öyledir: “Problem olmad???ndan nas?l bir farkl?l?k olmaktad?r?” Bu ifadede “e?er problem olmasayd?” denilmeei?ine dikkat edin. varsay?msal sorular aç?k uçludur ve olumsuz bir yan?t?n verilmesini olanak vermemektedir. Soru sorma ba?lam?nda özellikle, istisna, mucize ve derecelendirme sorular? sorulmaktad?r.
?stisnai sorular
?stisnai sorular?n temel amac? yukar?da da anlat?ld??? üzere, dan??an?n, problem ya?ant?s? içindeyken bu problemin üstesinden geldi?i anlar? yakalamakt?r. Dan??anlar?n ya?amlar?nda, sorunlar?n? sorun olarak tan?mlamad?klar? anlara istisnai anlar denmektedir. ?stisnai sorular dan??anlara, problemin sonsuza dek sürmeyece?ini, üstesinden gelebilece?i ve bunu atlatmak için gerekli güce sahip oldu?unu gösterir. Örne?in stresli ve endi?eli olmad???n anlar? anlat?r m?s?n? sorusu bir istisnai sorudur.
Mucize soru
Mucize soru, dan??an?n amaçlar?n? olu?turmas? için kullan?lan bir tekniktir. Bu amaçla terapist dan??ana ?u soruyu sorar: “Farzet ki bir gece, sen uyurken bir mucize oldu ve sorunun çözüldü. Bunun oldu?unu nas?l ya da nereden anlard?n ve de?i?en ne olurdu?” Bu soruya verilecek cevap, asl?nda dan??an?n ula?mak istedi?i amac?d?r. Diyelim ki dan??an “Evdeki stresli ortam biter ve birbirimizi anlay??la dinlerdik” cevab?n? versin. Terapist, daha sonra dan??ana ?unu sorar: “Bana evdeyken stresli olmad???n ve birbirinizi dinledi?in anlar? anlat?r m?s?n?” Mucize sorular, dan??an?n farkl? çözüm yollar?n? görmesini ve alternatif çözümlere odaklanmas?n? sa?lar.
Derecelendirme Ölçekli Sorular
Dereceleme sorular? de?i?ik ?ekillerde kullan?labilir. En yayg?n olan? ?udur: “Problemin en kötü oldu?u durumu belirten 0 ile, problemin tamamen çözülmü? oldu?unu belirten 10 aras?nda, 0’dan 10’a kadar derecelendirilmi? bir ölçek üzerinde, bugün kendini nerede görüyorsun?” Bu soru hem dan??an?n probleme nas?l bakt???n? hem de ilerleyen seanslarda terapinin ne kadar ilerledi?ini gösterir. Terapist, dan??an?n amaca giden yollar? görmesi için yard?m ederken, bir yandan da dan??ana ev ödevleri vererir. Bu sayede, dereceleme üzerinde problemin çözümü için daha yüksek puanlar almas?n? sa?lar. Dan??anlar kendilerini puanlad?ktan sonra terapistler, genellikle “Bu hafta kendini iki puan yukar? ç?karmak için ne yapabilirsin?” diye sorar.
?leriye Dönük Sorular
?leriye dönük sorular, genellikle dan??an?n istisnai anlar?n?n olmad???n? söyledi?inde kullan?l?r. Dan??an problem durumu içindeyken herhangi bir olumlu ya?ant?s?n?n olmad???n?, istisnai anlar?n?n ya?anmad???n? söyledi?inde, terapist, ?u soruyu sorabilir: “Kendini bir kaç y?l ileride dü?ün. ?uan ya?ad???n problemleri dü?ünme. Neler yap?yorsun?” Bunun d???nda terapist, dan??ana bir sonraki seansa kadar ya?ant?lar?n? gözlemlemesini ve olumlu ya?ant?lar?n? kaydetmesini isteyerek ev ödevi de verebilir.
Kestirme Görevi
kestirme görevlileri, genellikle probleme ili?kin olarak istisnalar?n çok nadir oldu?u durumlarda kullan?l?r. Dan??anlardan bazen gün içinde bir ara durmalar?(örne?in gece yatmadan önce) bir sonraki gün probleminin ya?an?p ya?anmayaca??n? ve istisna durumun ortaya ç?k?p ç?kmayaca??n? tahmin etmeleri istenir.
Yaz, Oku ve Yak
Bu teknik, obsesif ya da depresif dü?ünce için yararl?d?r. Dan??ana, yazacak çok az ?ey olsa bile, belirli bir süre için çift say?l? günlerde problemi ile ilgili olarak bir ?eyler yazmas? istenir. Tek günlerde ise, yazd??? notlar? okuyacak ve hemen sonra da yakacakt?r. Burada dan??an, düzenli olarak yazma, okuma ve yakma i?lerini kararla?t?r?lm?? olan bir tarihe kadar yapmaya çal???rken, as?l probleminin ne oldu?unu dü?ünmeyi ertelemek zorunda kalmaktad?r. Böylece dan??an, problemin üzerinde dü?ünmek yerine yapacak çok daha iyi i?lerinin oldu?unu ke?feder.
Farkl? Bir ?ey Yapma
Bu teknik, problemlerin devam etmesine neden olan “ne yapsam ayn?” sendromunu engellemek için tasarlanm??t?r. Ço?unlukla da birisinin di?erinin davran??lar?ndan ?ikayetçi oldu?u, bunu de?i?tirmek için her ?ey denedi?i ama çabalar sonuç vermedi?i zaman kullan?lmaktad?r. Terapist, dan??ana sorun ya?anaca??n? anlad??? anda, komik ve absürt davran??larda bulunmas?n? ve ortam?n havas?n? yumu?atmas?n? önerebilir.
Sonland?rma
Çözüm odakl? terapistler, daha dan??man?n ilk oturumlar?ndan itibaren terapinin bir sonuca ula?mas?n? amaçlarlar. Bu terapi k?sa süreli oldu?undan dolay?, dan??an amaçlar?na ula?t??? anda terapi sonlan?r. Dan??an çözüm yollar?n? ke?feder ve gelece?e dair bu çözüm yollar?n? ö?renmi? olur. Sonland?rmaya gelindi?inde dan??an, problemlerin nedenleri yerine çözüm yollar?na bakman?n daha kolay çözümleme sa?lad???n? anlar. Bu sayede hem iyile?me gösterir hem de kendi güçlü yönlerini geli?tirir.
De?erlendirme
Çözüm odakl? terapide de?erlendirme yoktur. Bunun yerine çözüme giden yollar?n konu?uldu?u görü?meler vard?r.
Ele?tiriler
K?sa süreli çözüm odakl? terapi, gerek kulland??? teknikler gerek sorunun çözümüne bak??? gerekse de k?sa süreli olmas?ndan dolay? bir çok ki?inin ilgisini çekmektedir. Özellikle okullarda çok kullan?lan bir tekniktir. Okullarda ö?rencilerin fazla olmas? ve zaman?n s?n?rl? olmas? bu terapinin kullan?lmas?na olanak vermektedir. Öte yandan bu terapinin, yüzeysel olmas? olumsuz ele?tirilerindendir. Çünkü bu terapistler sorunun nedenine inmezler ve problemin do?as?n? incelemezler. ?ikayetlerin anla??lmas?na olanak veren kurumsal bir yap?s? yoktur. A??r sorunlu (tecavüz, ?iddet, travma sonras? stres bozuklu?u vb.) dan??anlar için pek i?e yarar de?ildir.